Chứng đại trường thấp nhiệt trong đông y

Chứng đại trường thấp nhiệt trong đông y thường gặp trong một số bệnh lý như lỵ tật, tiết tả, trĩ nội, phúc thống, tràng ung, thấp ôn,… Nguyên nhân gây ra chứng đại tràng thấp nhiệt thường do ăn uống không điều độ, uống nhiều rượu và ăn quá nhiều thức ăn cay nóng dẫn tới tình trạng tổn thương tỳ vị.

Chứng đại trường thấp nhiệt trong đông y thường gặp ở một số bệnh lý như lỵ tật, trĩ nội, tiết tả, phúc thống, thấp ôn, tràng ung,… Nguyên nhân thường do ăn uống không điều độ, uống nhiều rượu bia hoặc ăn thức ăn cay nóng dẫn tới tổn thương tỳ vị. Triệu chứng lâm sàng thường gặp nhất đó là đầy bụng, ợ hơi, nuốt chua, đại tiện tiết tả, tay chân cảm thấy nặng nề, buồn nôn hoặc nôn, ăn kém, rêu lưỡi vàng nhớt và mạch hoạt sác.

Tùy thuộc vào từng chứng trạng mà sử dụng bài thuốc phù hợp như:

2.1 Do thấp nhiệt nung nấu uất kết ở đại tràng

Triệu chứng đặc trưng thường thấy như đau bụng, đau nhiều ở phần bụng dưới, mót rặn, khó chịu, đại tiện dính trệ, nóng rát ở giang môn, bụng đau nhưng cự án, không thích chườm nóng,… Phép điều trị chứng đại trường thấp nhiệt đó là điều khí, thanh hóa thấp nhiệt, đạo trệ. Bài thuốc thược dược thang gia giảm bao gồm các vị thuốc như thược dược 40 gram, dương quy 20 gram, hoàng liên 20 gram, nhục quế 3 gram, hoàng cầm 20gram, cam thảo 8gram, tân lang 8 gram, mộc hương 8gram, đại hoàng 12 gram. Sắc ngày uống một thang và uống 3 lần trong ngày trước khi ăn. Gia giảm thì tùy thuộc vào chứng trạng của bệnh nhân mà gia giảm và sử dụng liều lượng cho phù hợp.

2.2 Do thấp nhiệt dồn xuống sinh ra bệnh tiết tả

Triệu chứng thường gặp như đại tiện ra phân có màu trắng đục như nước vo gạo hoặc có màu vàng, mùi hôi khắm, khi đi đại tiện giang môn có cảm giác bị nóng rát. Phác đồ điều trị chứng đại trường thấp nhiệt do thấp nhiệt dồn xuống sinh ra bệnh tiết tả đó là thăng phát thanh khí của đại tràng, thanh hóa thấp nhiệt. Bài thuốc cát căn cầm liên thang bao gồm các vị thuốc như hoàng cầm 8 gram, hoàng liên 3gram, cát căn 12gram, cam thảo 4gram. Ngày uống một thang và sắc uống 3 lần trong ngày, uống sau khi ăn. Tùy thuộc vào chứng trạng của người bệnh mà sử dụng liều lượng và gia giảm sao cho phù hợp.

2.3 Do thấp nhiệt hun đốt làm tổn thương khí huyết sinh ra chứng lỵ tật

Triệu chứng điển hình thường gặp đó là đại tiện ra máu mủ, giang môn nóng rát, lý cấp hậu trọng. Điều trị bằng phương pháp thanh nhiệt, lương huyết và lợi thấp. Bài thuốc bạch đầu ông thang giang giảm bao gồm các vị thuốc như hoàng liên 12 gram, bạch đầu ông 8 gram, hoàng bá 12 gram, trần bì 12 gram. Nếu đại tiện có phân màu như tương thì gia nha đảm tử 12 gram. Ngày uống một thang sắc uống 3 lần trong một ngày và uống trước khi ăn. Tùy thuộc vào chứng trạng của người bệnh mà gia giả các vị thuốc khác và sử dụng liều lượng sao cho phù hợp.

2.4 Do thấp nhiệt làm úng tắc đại tràng sinh ra chứng đại tràng ung

Triệu chứng điển hình của chứng đại trường thấp nhiệt do thấp nhiệt làm ứng tắc đại tràng sinh ra chứng đại tràng ung đó là đau dữ dội phía bên phải bụng dưới, cự án, kèm theo sốt. Phương pháp điều trị đại trường thấp nhiệt đó là thanh lợi thấp nhiệt, hóa ứ, tiêu ung. Bài thuốc đại hoàng mẫu đan bì thang gia giảm bao gồm các vị thuốc như đại hoàng 60 gram, mẫu đan bì 40 gram, mang tiêu 15 gram, đào nhân 50 hạt, đông qua nhân 20 gram. Uống với liều lượng một thang/ngày, sắc uống 3 lần trong ngày và uống trước khi ăn. Tùy thuộc vào chứng trạng của bệnh nhân mà dùng liều lượng và gia giảm sao cho thích hợp.

2.5 Do thấp nhiệt ủng kết ở bên dưới đại tràng sinh ra bệnh trĩ

Triệu chứng điển hình đó là đại tiện thường ra máu tươi, nếu là trĩ ngoại thì sa ra ngoài, đại tiện thì phải rặn, đau tức hậu môn. Phương pháp điều trị đó là thanh nhiệt hóa thấp hành khí hoạt huyết. Bài thuốc Hòe giác hoàn bao gồm các vị thuốc như hòe giác (hoa hòe) 20 gram, địa du 20 gram, hoàng cầm 20 gram, đương quy 20 gram, chỉ xác 20 gram, phòng phong 20 gram. Sắc uống 3 lần trong ngày, ngày uống một thang và uống trước khi ăn. Tùy thuộc vào chứng trạng của người bệnh, mà sử dụng liều lượng và gia giảm cho thích hợp.

2.6 Do thấp ôn sinh ra chứng đại tràng thấp nhiệt

Triệu chứng do thấp ôn sinh ra chứng đại tràng thấp nhiệt bao gồm bệnh nhân sốt dai dẳng, ra nhiều mồ hôi, đại tiện phân lỏng mà khó đi, bụng đầy hơi trướng, ăn kém và đôi khi không muốn ăn. Phép điều trị đó là thanh nhiệt lợi thấp. Bài thuốc Tam nhân thang bao gồm các vị thuốc như hạnh nhân 20 gram, bạch đậu khấu 8gram, ý dĩ nhân 24gram, hoạt thạch 24 gram, hậu phác 8 gram, bán hạ 20 gram, thông thảo 8 gram, trúc diệp 8 gram. Ngày uống một thang, sắc uống 3 lần trong ngày, tùy thuộc vào tình trạng của bệnh nhân mà sử dụng liều lượng và gia giảm sao cho thích hợp.

Tóm lại, chứng đại trường thấp nhiệt trong đông y thường gặp trong một số bệnh lý như lỵ tật, tiết tả, trĩ nội, phúc thống, tràng ung, thấp ôn,… Nguyên nhân gây ra chứng đại tràng thấp nhiệt thường do ăn uống không điều độ, uống nhiều rượu và ăn quá nhiều thức ăn cay nóng dẫn tới tình trạng tổn thương tỳ vị. Phương pháp điều trị thường phụ thuộc vào từng nguyên nhân cụ thể để có bài thuốc phù hợp.