Hạt ý dĩ có tốt cho trẻ em?

Ý dĩ hay còn được gọi là hạt bo bo không chỉ là một loại thực phẩm mà nó còn là một vị thuốc có thể dùng được cho cả người lớn và trẻ em. Vậy hạt ý dĩ có tác dụng gì và nó có tốt cho trẻ em hay không?

Ý dĩ còn được người dân gọi với một số tên khác như là bo bo, ý dĩ nhân, ý mễ, dĩ mễ, dĩ nhân, cườm gạo, lục cốc tử, mễ nhân. Tên khoa học của cây ý dĩ là Coix lachryma – jobi L, thuộc họ Lúa (Poaceae)

Cây ý dĩ là một cây thảo sống hằng năm hoặc lâu năm. Thân cây ý dĩ mọc thẳng đứng, cao từ 1-2m, phân nhánh ở ngọn có hoa, ở phần gốc thân có nhiều rễ phụ. Ý dĩ là một giống cây nhiệt đới, ưa ẩm, thường mọc hoang hoặc được trồng ở bờ nước, bãi, ruộng ven sông. Một số tỉnh ở nước ta có trồng ý dĩ như Nghệ An, Thanh Hóa, Lai Châu.

Bộ phận dùng làm thuốc chủ yếu của cây ý dĩ là nhân hạt, đôi khi sử dụng rễ. Hạt ý dĩ được thu hoạch khi quả chín già, cắt cả cây về sau đó đập lấy quả, thu lấy phần nhân trắng, phơi hay sấy khô. Rễ cây ý dĩ được cắt ra, đem rửa sạch rồi phơi khô.

Theo Y Học Cổ Truyền hạt ý dĩ có vị ngọt, tính hơi hàn, có tác dụng kiện tỳ bổ phế, thanh nhiệt. Hạt ý dĩ vừa là một nguồn lương thực có giá trị, đồng thời cũng là một vị thuốc tốt.

Hạt ý dĩ có bốn nhóm công dụng chính đó là lợi thấp, kiện tỳ, bài mủ và thư cân hoạt lạc. Dùng sống thì có tác dụng lợi thấp, bài mủ; sao chín thì có tác dụng kiện tỳ.

• Tác dụng lợi thấp: Hạt ý dĩ sống có tác dụng lợi thủy trừ thấp. Khi sử dụng phối hợp với với xa tiền tử, phục linh, trạch tả… để chữa chứng tiểu bất lợi, thủy thũng. Phối hợp ý dĩ với mộc qua, ngưu tất, phòng kỷ, tử tô, hạt cau… điều trị cho chứng chân gối sưng đau, thấp, cước khí.
• Tác dụng kiện tỳ: Hạt ý dĩ sao có tác dụng kiện tỳ trừ thấp, thường phối hợp dùng cùng với các vị thuốc khác như bạch truật, sơn dược sao, phục linh, bạch biển đậu sao, khiếm thực sao… dùng chữa tỳ hư tiết tả (ỉa chảy). Với người có chứng tỳ hư, thấp thịnh, thường dùng cả hai loại sinh ý dĩ và ý dĩ sao, thì có hiệu quả kiện tỳ, lợi thấp rất hiệu quả.
• Tác dụng bài mủ: Hạt ý dĩ sống không những có thể lợi thấp, mà nó còn có tác dụng thanh nhiệt bài mủ. Khi phối hợp với đông qua tử, đào nhân, lô căn… được dùng để chữa phế ung. Ý dĩ sống phối hợp với cát cánh, bạch cập… dùng để chữa phế ung, ho ra nhiều mủ… thì có tác dụng trợ giúp bài mủ.
• Tác dụng thư cân: Hạt ý dĩ sống có tác dụng thư cân (gân), lợi khớp, giải đau tê. Khi phối hợp ý dĩ với uy linh tiên, khương hoạt, độc hoạt, phòng kỷ, tang chi, xích thược, đương quy, phụ phiến… thường được dùng để chữa chứng phong thấp tê đau, co giật, không thể co duỗi.

Với chứng phong thấp tê bại lâu ngày, gân co rút làm cho khớp và chi biến dạng, cần phải dùng ý dĩ nhân và phối dùng với các thuốc trên, và thêm cốt toái bổ, sơn giáp nướng, địa long, hổ cốt (hoặc xương báo) tục đoạn, hồng hoa, mộc qua, để hoạt huyết thông lạc, thư cân tráng cốt. Trường hợp này dùng ý dĩ sống và ý dĩ nhân sao, vừa là để lợi thấp thư cân lại vừa kiện tỳ ích vị.

Theo Y Học Cổ Truyền, hạt ý dĩ giúp bồi bổ cơ thể, đặc biệt là đối với trẻ em và phụ nữ. Hạt ý dĩ này được dùng để chữa chứng khí hư quá nhiều, kinh nguyệt không thông, giúp tăng tiết sữa, làm tốt sữa cho phụ nữ sau sinh.

Theo nghiên cứu dược lý hiện đại cho thấy trong ý dĩ có rất nhiều dưỡng chất tốt như: 65% chất hydrocacbon, 13,7% chất protit, các axit amin và 5,4% chất béo và nhiều tinh bột. Trong hạt ý dĩ có chất coixin dĩ là một chất protit rất đặc biệt. Trong rễ cây ý dĩ cũng có khoảng 52% tinh bột, 17,6% pro­tein và 7,2% chất béo.

Theo nghiên cứu hiện đại cho thấy ý dĩ có các tác dụng sau:

• Tác dụng đối với hệ hô hấp: Dầu chiết xuất từ hạt ý dĩ có tác dụng lên hệ hô hấp. Với liều thấp có tác dụng kích thích hô hấp, với liều cao thuốc có tác dụng ức chế hô hấp. Ý dĩ cũng có tác dụng làm giãn phế quản.
• Tác dụng trên tế bào khối u: Một số báo cáo nghiên cứu cho rằng hạt ý dĩ có tác dụng ức chế sự phát triển của tế bào ung thư.
• Tác dụng trên cơ vân: Thực nghiệm cho thấy dầu chiết xuất từ hạt ý dĩ tiêm cho ếch thấy có tác dụng làm giảm và ngưng co bóp cơ vân. Tác dụng này cũng có tác dụng với cơ trơn nhưng không ảnh hưởng đến hệ thần kinh. Chất coixol trong hạt ý dĩ có tác dụng thư giãn cơ trơn.
• Tác dụng trêntế bào ung thư: Hạt y dĩ có chứa các thành phần có thể ngăn cản sự phát triển của tế bào ung thư. Ý dĩ cũng có các chất có tác dụng oxy hóa và cũng có thể làm giảm sự phát triển của vi khuẩn và ký sinh trùng. Tuy nhiên, hầu hết các nghiên cứu này đều mới chỉ được tiến hành trên động vật và trong ống nghiệm. Vì vậy chúng ta chưa có đủ thông tin để biết liệu hạt ý dĩ có tác dụng như vậy ở người hay không.
• Giảm chất béo vàcholesterol: Một số nghiên cứu đã được tiến hành trên người cho thấy chất xơ chứa trong hạt ý dĩ có thể làm giảm chất béo và cholesterol mà cơ thể hấp thụ.

Ý dĩ thường được sử dụng với liều từ 8 – 30g, có thể sử dụng dưới dạng thuốc sắc, dùng đơn độc hoặc phối hợp với các vị thuốc khác. Ý dĩ có thể dùng sống hoặc sao vàng dùng. Cách sao ý dĩ đó là cho hạt ý dĩ sạch vào trong nồi, dùng lửa nhỏ sao cho đến sắc hơi vàng, lấy ra để nguội dùng.

Các trường hợp không nên dùng ý dĩ:

• Đối với phụ nữ mang thai không nên dùng vì theo nghiên cứu trên động vật cho thấy ý dĩ có thể gây độc cho phôi đang phát triển. Đồng thời ý dĩ cũng có thể gây co thắt tử cung nên có thể gây hại cho phụ nữ mang thai.
• Người đang bị táo bón, hơi thở ngắn, hàn nhập vào gân, người có chứng tỳ hư không có thấp không nên dùng ý dĩ.

Theo Y Học Cổ Truyền, khi thấy trẻ sơ sinh có dấu hiệu đái dắt, đái ít có vẻ như không được thông suốt, hoặc nước tiểu quá nóng lại rất khai thì có thể dùng ý dĩ nấu nước cho uống, thì dù trẻ có bị nóng cũng ít mệt nhọc hơn. Nước sắc ý dĩ cho dù uống nhiều cũng ít có hại.

Những trẻ sơ sinh uống sữa đặc hoặc sữa bột lâu dài, càng nên cho uống nước ý dĩ thường xuyên. Vì sữa đặc hoặc sữa bột đều nóng, nếu sữa không phù hợp có thể gây ảnh hưởng đến sự tiêu hóa của dạ dày và ruột của trẻ mà sinh bệnh. Uống nước ý dĩ sẽ giúp phòng chống những loại bệnh đó.

Việc đi tiểu của trẻ có liên quan chặt chẽ đến sức khỏe của trẻ. Nếu trẻ đi tiểu quá ít, nước tiểu có màu vàng sậm, mùi rất khai đó là dấu hiệu báo trước trẻ sắp có bệnh. Khi đó bạn nên dùng hạt ý dĩ nấu nước, sau đó cho thêm vào một ít đường cát trắng cho trẻ uống, tiểu tiện của trẻ sẽ trở lại bình thường, nhờ đó mà ngăn chặn bệnh sắp xảy ra.

Trước kia, khi mà sữa đặc và sữa bột còn ít, ở thôn quê, nếu mẹ không có đủ sữa cho con bú, thì người dân thường dùng hạt ý dĩ nấu nước cho trẻ uống thay sữa. Ý dĩ còn được sử dụng trong các bài thuốc chữa trẻ bị chứng cam tích bụng ỏng đít beo (suy dinh dưỡng).

Vào mùa hè, nếu trẻ bị rôm sảy bạn có thể nấu cháo bí đao và ý dĩ cho trẻ ăn để thanh thấp nhiệt tích đọng ở da thịt của trẻ với công thức ý dĩ 30g, bí đao 60g, ăn ngày 2 lần trong vòng 1 tuần.

• Bài thuốc hỗ trợ điều trị ung thư phổi, dạ dày, đại tràng: Sử dụng 100g hạt ý dĩ sao vàng sắc uống trong ngày.
• Điều trị tình trạng cơ thể đau nhức do phong thấp (đau nhiều vào chiều tối): Sử dụng hạt ý dĩ 40g, ma hoàng 120g, hạnh nhân 30 hạt, cam thảo 40g sắc với 4 chén nước cho đến khi còn 1,5 chén, chắt lấy nước để riêng. Sau đó cho thêm 3 chén nước vào sắc tiếp cho đến khi còn 1 chén. Hợp chung hai nước thuốc lại sắc tiếp cho tới khi còn 1 chén, chia uống 3 lần.
• Điều trị đờm, ho: Sử dụng 120g ý dĩ cùng với 80g cam thảo, 40g cát cánh đem tán thành bột. Mỗi lần sử dụng 20g, cho thêm ít gạo nếp, nấu uống sau bữa ăn.
• Bài thuốc điều trị chứng đi tiểu ra sỏi và bệnh phổi nôn ra máu: Sử dụng y dĩ 30-40g sắc với 500ml nước cho tới khi còn 250ml chia ra uống trong ngày, uống liên tục trong khoảng 1 tuần là có hiệu quả.
• Bài thuốc điều trị chứng tỳ hư, tiêu hóa kém: Sử dụng ý dĩ, hoài sơn, bạch biển đậu, mỗi vị 40g, liên nhục, sơn tra, sử quân tử (bỏ vỏ lụa), mỗi vị 30g, thần khúc 16g, đương quy 200g, gạo nếp 100g. Tất cả đem sao vàng, tán thành bột mịn, ngày uống 2 lần, mỗi lần uống 12-16g cùng với nước ấm.
• Bài thuốc điều trị răng đau, răng sâu: Sử dụng ý dĩ nhân, cát cánh, nghiền thành thành bột nhuyễn, sau đó bôi vào chỗ răng đau.
• Bài thuốc bồi bổ cơ thể: Sử dụng ý dĩ nhân 10g, mạch môn 4g, thiên môn 4g, tang bạch bì 5g, bách bộ 4g, đem sắc với 1 lít nước, cho đến khi còn 300ml chia uống 3 lần trong ngày, sau mỗi bữa ăn 20 phút.
• Bài thuốc điều trị chứng nóng nảy, tiểu buốt: Sử dụng ý dĩ 20g, sắc với 2 chén nước còn 1 chén. Sau đó cho thêm 16g cam thảo hoặc 40g nho khô, nấu sôi, bỏ bã uống.
• Bài thuốc điều trị phong tê thấp: Sử dụng ý dĩ 40g, thổ phục linh 20g đem sắc với 800ml nước cho đến khi còn 400ml nước chia đều để uống trong ngày, uống sau khi ăn 15 phút.
• Bài thuốc điều trị vàng da: Sử dụng 40g rễ cây ý dĩ sắc nước uống hàng ngày.
• Bài thuốc điều trị cho phụ nữ ra nhiều khí hư: Sử dụng 30g rễ cây ý dĩ, 12g hồng táo, sắc với nước, chia uống 2 – 3 lần trong ngày.
• Bài thuốc điều trị chứng kinh nguyệt không thông (lưu ý cần phải loại trừ trường hợp có thai): Sử dụng 30g rễ cây ý dĩ tươi (hoặc 12g khô) sắc nước uống trong ngày, trước mỗi chu kỳ uống 3-5 thang.
• Bài thuốc giúp tăng tiết sữa, làm tốt sữa cho phụ nữ sau sinh: Sử dụng 30g hạt ý dĩ sao vàng cùng với 20g lá cây sung tật, 1 cái móng giò lợn, gạo nếp vừa đủ, nấu cháo ăn hàng ngày.
• Bài thuốc điều trị cho trẻ em bị rối loạn tiêu hóa, tiêu chảy kéo dài, tiểu đục: Sử dụng 12g hạt ý dĩ, 10g hoài sơn đồ sao tán bột, mỗi hòa 6-7g bột với nước cơm cho trẻ ăn, ngày ăn 2-3 lần.