Tác dụng của cây bàn tay

Cây bàn tay là 1 loại thực vật mọc hoang ở vùng núi phía Tây Bắc. Nó được người dân địa phương sử dụng với mục đích giải rượu, làm mát gan. Vậy tác dụng chính và một số bài thuốc từ cây bàn tay là gì?

• Cây bàn tay hay có tên gọi khác là Co mừ phi (tiếng Tày), tên khoa học Heliciopsis lobata (Merr.) – thuộc họ Cơm vàng (Proteaceae)
• Theo truyền thuyết của người Tày vùng Cao Bằng, Bắc Kạn cây mọc ở các rừng thiêng, nơi an táng người chết, lá cây xẻ thủy giống như những bàn tay khổng lồ, canh giữ nơi yên nghỉ của những người đã khuất; vì vậy nên gọi là Cây bàn tay.
• Là cây thân gỗ cao khoảng 7-8 m, có cành nhỏ và cuốn lá non, quanh thân có lông nhung; Cuống lá cứng, dài 40-80cm, rộng 20-40cm, xẻ sâu tạo thành hình gần bầu dục, mỗi lá xẻ từ 3-9 thùy dạng trứng, mép lá có thể nguyên hay có hình gợn sóng; Hoa có hình bầu dục thường ra vào tháng sáu, không có cuống, hoa là đơn tính; Quả dẹt có hình trứng hoặc hình bầu dục, không có lông bao quanh, khi chín quả có màu nâu đen, vị ngọt có thể ăn được.
• Cây phân bố ở rải rác các tỉnh miền núi phía Bắc, một số ít chi khác có thể mọc ở phía Nam. Bộ phận dùng làm thuốc là rễ cây đào về, thái lát mỏng, phơi khô sắc nước uống.
• Ngoài công dụng làm thuốc, phần lõi gỗ của cây có thể sử dụng làm vật dụng trong gia đình, ván lót sàn,… đồ gia dụng, ván thưng nhà.

Theo y học cổ truyền, Cây bàn tay có vị chua nhẹ, tính mát; Quy kinh Can, Thận. Tác dụng thanh nhiệt, giải độc.

Một số tác dụng của Cây bàn tay đã được nghiên cứu, chứng minh hay được kiểm chứng trong dân gian:

• Giúp giải độc gan hiệu quả: giảm các triệu chứng nóng gan, tăng men gan, vàng da, vàng mắt, nước tiểu sẫm màu, viêm gan do virus hay xơ gan.
• Giải rượu, giải độc cho uống quá nhiều bia rượu.
• Giúp lợi tiểu, chống viêm.
• Hỗ trợ điều trị các chứng viêm khớp, thấp khớp.
• Bệnh lý ở thận như: Viêm cầu thận, phù do thận, nước tiểu đỏ, nhiễm trùng đường tiết niệu.
• Nấu nước tắm để giảm đau nhức cho phụ nữ sau sinh.
• Cây bàn tay giúp trị các triệu chứng của tiểu đường: Khô miệng, khát nước, nóng bức khó chịu trong người.

3. Cách dùng và liều dùng

• Cây bàn tay dùng bằng cách sử dụng rễ cây đã thái mỏng rồi phơi khô đem sắc lấy nước uống, uống như nước trà hàng ngày. Hoặc có thể ngâm rượu, uống mỗi ngày 1 – 2 ly nhỏ để trị các chứng thấp khớp.
• Cách ngâm rượu từ Cây bàn tay: Dùng 1kg rễ cây đã phơi khô đem ngâm ngập trong 2 lít rượu trắng (rượu khoảng 40-45 độ), thời gian ngâm ít nhất 1 tháng để chiết xuất được hết hoạt chất của thuốc.
• Trong hầu hết các bài thuốc gia truyền chữa bệnh về gan của các lương y nổi tiếng đều có vị thuốc rễ Cây bàn tay Liều dùng không cố định, tùy thuộc vào mục đích điều trị và tình trạng của người bệnh. Thông thường dùng từ 20 – 50 gam khô.

Lưu ý: Thuốc hầu như không có độc tính và không gây tác dụng phụ. Tuy nhiên nếu sử dụng kéo dài với liều quá cao có thể gây giảm sinh lý.

Bài thuốc giải rượu:

• Trước hoặc sau khi uống rượu, uống 1 cốc nước sắc từ rễ cây bàn tay giúp giảm các triệu chứng đau đầu, chóng mặt sau khi uống rượu, giảm mệt mỏi sau đó.
• Cách sắc nước: Dùng khoảng 70g rễ khô, đun với 3 bát nước. Đun tới khi sôi rồi để lửa nhỏ thêm khoảng 5 phút, sau đó chắc ra uống.

Bài thuốc chữa các triệu chứng của bệnh gan (vàng da, vàng mắt, tiểu ít, nước tiểu sậm màu,…):

• Dùng 20g rễ Cây bàn tay, 10g Thổ phục linh, 20g Mộc thông, 10g Lá cây nhãn, 10g Bồ khai đỏ. Đem sắc lấy nước, ngày 1 thang chia làm 2-3 lần uống. Uống liên tục trong 10-15 ngày sẽ cải thiện các triệu chứng của tổn thương chức năng gan.

Bài thuốc chữa xơ gan cổ trướng, xơ gan do rượu:

• Rễ Cây bàn tay 20g, Thạch xương bồ 10g, Rễ chua ngút 10g, Chỉ thiên 10g, Rễ me chua 10g, Bồng bồng rường 10g, Long nha thảo 20g, Thổ Phục linh 10g, Rễ dâu 10g.
• Đem sắc nước uống ngày 1 thang, chia làm 2-3 lần uống trong ngày.

Bài thuốc chữa viêm gan virus:

• Dùng 100 – 200 gam rễ Cây bàn tay sắc nước uống thay nước hàng ngày.

Bài thuốc chữa bệnh Gout:

• Dùng 200 gam Cây bàn tay sắc nước uống thay nước hàng ngày. Uống liên tục trong 1 – 2 tháng. Có thể thêm vị thuốc Tầm gửi cây Xau xau để tăng hiệu quả giảm acid uric máu.

Như vậy, cây bàn tay là một loại dược liệu tự nhiên có công dụng trong nhiều bệnh lý. Tuy không có độc tính và ít gây tác dụng phụ nhưng trước khi sử dụng với mục đích điều trị bệnh nên tham khảo ý kiến của bác sĩ.